تخت جمشید شیراز: سفری به دل تاریخ ایران

تخت جمشید شیراز؛ نماد تاریخ و شکوه فارس

به‌روزرسانی: 13 آبان، 1403

مقدمه

تخت جمشید شیراز یکی از برجسته‌ترین و باشکوه‌ترین آثار باستانی ایران است که نمایانگر شکوه و عظمت تمدن هخامنشیان می‌باشد. این مجموعه تاریخی که به نام پرسپولیس نیز شناخته می‌شود، در سال 1358 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. تخت جمشید نه تنها در ایران بلکه در سطح جهانی به عنوان یک جاذبه گردشگری برجسته شناخته می‌شود و سالانه میلیون‌ها بازدیدکننده را از سراسر جهان به خود جذب می‌کند.

موقعیت جغرافیایی و نحوه دسترسی

تخت جمشید در شمال شرقی شهر شیراز و در حدود 70 کیلومتری شمال شرقی شهر مرودشت قرار دارد. دسترسی به این مجموعه تاریخی از طریق چندین روش مختلف امکان‌پذیر است:

• ماشین شخصی: رانندگی از شیراز به تخت جمشید حدود 70 کیلومتر و با زمان تقریبی 1 ساعت انجام می‌شود. مسیر به خوبی علامت‌گذاری شده و امکانات رفاهی مناسبی در طول مسیر وجود دارد.
• مینی‌بوس‌ها و تاکسی‌ها: مینی‌بوس‌ها و تاکسی‌های شهری از ترمینال کاراندیش شیراز و ایستگاه پارک به سمت مرودشت حرکت می‌کنند و مسافران را به تخت جمشید می‌رسانند. این وسایل نقلیه عمومی گزینه‌ای اقتصادی و راحت برای بازدیدکنندگان هستند.
• تورهای یک‌روزه: بسیاری از شرکت‌های گردشگری تورهای یک‌روزه به تخت جمشید و پاسارگاد برگزار می‌کنند که شامل حمل و نقل، راهنمایی‌های تخصصی و بازدید از دیگر جاذبه‌های نزدیک می‌باشد. این تورها برای افرادی که به دنبال تجربه‌ای کامل و بدون دغدغه هستند، بسیار مناسب‌اند.

پس از بازدید از تخت جمشید، پیشنهاد می‌شود که به یکی از رستوران‌های سنتی شیراز مانند رستوران پارسیان تخت جمشید در مرودشت سر بزنید تا از سفر خود لذت بیشتری ببرید و با غذاهای محلی آشنا شوید.

عجایب تخت جمشید

تخت جمشید با دارا بودن ویژگی‌های منحصر به فرد، یکی از عجایب معماری و مهندسی جهان به شمار می‌رود:

• طول مدت ساخت: ساخت این مجموعه تاریخی حدود 188 سال به طول انجامید که هرگز به طور کامل به اتمام نرسید. این مدت زمان طولانی نشان‌دهنده عظمت و اهمیت پروژه ساختاری و فرهنگی آن دوران است.
• کتیبه‌ها: در محوطه تخت جمشید حدود 30 هزار کتیبه سنگی در ابعاد مختلف کشف شده است که اطلاعات ارزشمندی درباره زندگی، سیاست و فرهنگ هخامنشیان ارائه می‌دهد.
• نقوش و تزئینات: برجسته‌های سنگی با نقوش حیوانات مقدس، شاهان و صحنه‌های مراسمی که به دقت و هنر بسیار بالا حک شده‌اند، زیبایی بصری و ارزش تاریخی بالایی دارند.
• تکنیک‌های مهندسی: استفاده از سنگ‌های کاملاً یکدست و بدون ملاط در ساخت بناها نشان‌دهنده مهارت بالای مهندسان هخامنشی است. تکنیک‌های پیشرفته‌ای همچون تدوین هندسی دقیق پلکان‌ها، ایوان‌ها و کاخ‌ها به کار گرفته شده‌اند.
• مواد ساختمانی: استفاده از سنگ‌های خاکستری تیره مانند سنگ آهک و گرانیت که با دقت بسیار بالا بدون ملاط تراشیده شده‌اند، از ویژگی‌های برجسته این مجموعه است.
• تقسیم‌بندی فضایی: طراحی منظم و تقسیم‌بندی محله‌های داخلی به گونه‌ای که کاربری‌های مختلف به خوبی از هم جدا شده‌اند، نشان‌دهنده برنامه‌ریزی دقیق و مهارت در طراحی شهری هخامنشیان است.

تاریخچه ساخت

تاریخچه ساخت تخت جمشید به فرمان داریوش اول، سومین شاه هخامنشی، بازمی‌گردد. او دستور ساخت این مجموعه عظیم در دامنه‌های کوه‌های اطراف مرودشت را صادر کرد. ساخت بناها و مجسمه‌ها به مدت طولانی نیاز داشت و توسط پادشاهان بعدی همچون خشایارشا و اردشیر اول ادامه یافت. به طور کلی، ساخت بخش‌های مختلف تخت جمشید در مدت 118 سال انجام شد و تا زمان سقوط سلسله هخامنشیان همچنان در حال تکمیل بود.

مراحل ساخت

• فاز اولیه: آغاز ساخت با فرمان داریوش اول در حدود سال 518 قبل از میلاد، با تمرکز بر ساخت بنای اصلی و طراحی معماری کلی مجموعه.
• فاز میانی: ادامه ساخت توسط خشایارشا و افزودن کاخ‌ها و بخش‌های مختلف همچون کاخ صد ستون و کاخ آپادانا.
• فاز نهایی: تکمیل بافت نهایی و تزئینات، ایجاد برجسته‌ها و کتیبه‌ها، و استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مهندسی برای ایجاد سازه‌های پایدار و زیبا.

معماری و مهندسی

معماری تخت جمشید ترکیبی از سبک‌های مختلف منطقه‌ای و تأثیرات فرهنگی از سرزمین‌های همسایه مانند بین‌النهرین، یونان و مصر است. استفاده از ستون‌های بلند و تزئینات پیچیده، نشان‌دهنده هنر و مهارت بالای معماران هخامنشی است. تکنیک‌های مهندسی مورد استفاده شامل:

• سنگ‌فرش و ملاط: استفاده از سنگ‌های بزرگ و بدون ملاط برای ایجاد ساختارهای پایدار و زیبا.
• تدوین هندسی دقیق: طراحی پلکان‌ها، ایوان‌ها و کاخ‌ها با دقت بالا برای ایجاد هماهنگی و تعادل در فضا.
• سیستم لوله‌کشی آب و فاضلاب: طراحی سیستم‌های پیشرفته برای هدایت آب باران و آب‌های روان از طریق کانال‌ها و آبراهه‌ها.
• تقسیم‌بندی فضایی: ایجاد مناطق مسکونی و سلطنتی با تقسیم‌بندی دقیق و استفاده از مصالح و طراحی‌های متفاوت برای هر بخش.

بخش‌های مختلف مجموعه تاریخی

تخت جمشید از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هر یک دارای ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود هستند:

1. پله‌های ورودی

پلکان‌های موازی و متقارن که از دو طرف ورودی به مجموعه هدایت می‌کنند. این پله‌ها با سنگ‌های بزرگ و بدون ملاط ساخته شده‌اند و به دروازه ملل منتهی می‌شوند. طراحی زیگزاگ این پلکان‌ها نه تنها زیبایی بصری ایجاد کرده بلکه کارایی در حرکت و عبور گسترده بازدیدکنندگان را تضمین می‌کرد.

2. دروازه ملل

کاخی کوچک با دیوارهای بلند آجری و چهار ستون بلند که محل ورود نمایندگان ملل مختلف بوده است. این کاخ با ارتفاع 18 متر و ستون‌های 16 متری یکی از کامل‌ترین ستون‌های باقی‌مانده از تخت جمشید است. نقوش دقیق و تزئینات سنگی روی ستون‌ها نشان‌دهنده دقت و هنر مهندسان هخامنشی است.

3. خزانه تخت جمشید

یکی از اولین بناهای ساخته شده در مجموعه که در زمان داریوش هخامنشی به عنوان ساختمان اداری مورد استفاده قرار می‌گرفت. فضای داخلی آن شامل تالارها و اتاق‌های متعدد با ستون‌های چوبی است. طراحی داخلی خزانه نشان‌دهنده کاربردهای مختلف اداری و اجتماعی در دوران هخامنشی است.

4. کاخ صد ستون

دومین کاخ بزرگ تخت جمشید که به دلیل داشتن 100 ستون در تالار مرکزی، به این نام شناخته می‌شود. این کاخ در زمان ساسانیان نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. ستون‌های بلند و موزون این کاخ نمادی از قدرت و شکوه هخامنشیان است و طراحی داخلی آن با استفاده از نقوش پیچیده و جزئیات دقیق برجسته شده است.

5. کاخ خشایارشا

محل زندگی خشایارشا و همسرش که در ضلع شرقی قصر ح و جنوب تالار مسطح قرار دارد. نقوش روی دیوارهای این کاخ نشان‌دهنده آغاز ساخت آن در دوران داریوش هخامنشی است. طراحی داخلی کاخ خشایارشا با استفاده از مصالح با کیفیت و تکنیک‌های پیشرفته مهندسی نشان‌دهنده مهارت بالای معماران هخامنشی است.

6. قصر ح

یکی از کاخ‌های تخت جمشید که در جنوب غربی مجموعه و در سمت غرب کاخ هدیش قرار دارد. پلکان رنگ‌آمیزی شده و کنگره‌های شاخ و سر گاو از ویژگی‌های این کاخ هستند. طراحی قصر ح با استفاده از نقوش حیوانی و المان‌های طبیعی نمادی از ارتباط انسان با طبیعت در دوران هخامنشی است.

7. کاخ سه دری

کاخی مرکزی با سه درب که به ارتباط با کاخ‌های دیگر کمک می‌کرده است. این کاخ محلی برای رایزنی‌ها و ملاقات‌های رسمی بوده است. طراحی سه درب به گونه‌ای بوده که ارتباط بین بخش‌های مختلف مجموعه را تسهیل کرده و جریان بازدیدکنندگان را بهینه‌سازی کرده است.

8. کاخ آپادانا

یکی از زیباترین بناهای تخت جمشید که در زمان داریوش اول و خشایارشا ساخته شده است. این کاخ با 36 ستون و سه ایوان 12 ستونه خود، نمادی از شکوه هخامنشیان است. طراحی داخلی کاخ آپادانا با استفاده از نقوش برجسته و کتیبه‌های ارزشمند، هنر و فرهنگ هخامنشیان را به خوبی به نمایش می‌گذارد.

9. کاخ خصوصی داریوش

کاخی مستطیلی با اتاق‌های کوچک شمالی و تالار مرکزی دارای 12 ستون که به آینه‌خانه و تالار آیینه معروف است. طراحی این کاخ با استفاده از عناصر معماری پیشرفته و تکنیک‌های مهندسی دقیق، نشان‌دهنده اهمیت خصوصی و تجملی این بخش از مجموعه است.

10. مقبره‌های هخامنشی

مقبره‌های سنگی در شمال شرقی مجموعه که به دفن استخوان‌های انسان‌ها پس از مرگ اختصاص داشته‌اند. طراحی مقبره‌ها با استفاده از سنگ‌های بزرگ و بدون ملاط، نشان‌دهنده احترام و ارزش‌گذاری به مراسم‌های دینی و فرهنگی در دوران هخامنشی است.

11. کاخ ملکه

بناهایی با نقوش خشایارشا و حیوانات که به آینه‌خانه و تالار آیینه معروف هستند. طراحی این کاخ با استفاده از نقوش هنری و جزئیات دقیق، نشان‌دهنده نقش زنان در جامعه هخامنشی و اهمیت فرهنگی این بخش از مجموعه است.

12. موزه تخت جمشید

قدیمی‌ترین موزه ایران که از بازسازی کاخ ملکه به شکل فعلی درآمده و تزئینات داخلی آن با ملاط قرمز چشم‌نواز است. این موزه با نگهداری آثار تاریخی و باستانی، نقش مهمی در حفظ و معرفی میراث فرهنگی ایران ایفا می‌کند.

بهترین زمان بازدید

برای بازدید از تخت جمشید شیراز، فصول بهاری از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت و اوایل پاییز زمان‌های مناسبی هستند. در این فصول هوا معتدل و دلپذیر است و از ترافیک و شلوغی کمتر برخوردارند. ساعات مناسب برای بازدید، ساعات اولیه صبح یا بعدازظهر و پس از غروب آفتاب می‌باشند. در فصول سرد سال، حتماً لباس گرم به همراه داشته باشید تا از سرمای منطقه محافظت شوید.

ساعت و هزینه بازدید

مجموعه تخت جمشید از ساعت 08:00 تا 20:00 هر روز باز است و برای خرید بلیط باید تا ساعت 19:30 اقدام کنید. هزینه ورود برای گردشگران ایرانی پنج هزار تومان است. بازدید از موزه تخت جمشید و سایر آثار نیازمند پرداخت هزینه جداگانه می‌باشد. برای گردشگران خارجی، هزینه ورود متفاوت است و بسته به ملیت و نوع بلیط ممکن است تغییر کند. توصیه می‌شود پیش از سفر، اطلاعات دقیق را از سایت رسمی میراث جهانی یونسکو یا سایت‌های مرتبط دریافت کنید.

نتیجه‌گیری

تخت جمشید شیراز یکی از مهم‌ترین و زیباترین جاذبه‌های تاریخی ایران است که بازدید از آن تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای گردشگران فراهم می‌آورد. این مجموعه تاریخی با شکوه و عظمت خود، نه تنها میراث فرهنگی ایران را به جهان معرفی می‌کند بلکه به عنوان نمادی از قدرت و فرهنگ هخامنشیان به یادگار مانده است. سفر به شیراز و بازدید از تخت جمشید، فرصتی است برای آشنایی با تاریخ و فرهنگ غنی ایران باستان و تجربه‌ای بی‌نظیر از شکوه تمدن هخامنشی.

سوالات متداول